Na het lezen van dit blog weet je waarom het nodig is om aandacht te  geven aan burgerschap in het onderwijs, wat er met burgerschap bedoeld wordt en hoe dat samenhangt met seksuele vorming.

De oorspronkelijke wet, waarin scholen verplicht worden om ‘iets’ aan burgerschap te doen, dateert al uit 2006. Toch gaf die wet onvoldoende duidelijkheid aan scholen wat ze op het gebied van burgerschap moesten aanbieden. In augustus 2021 is daar verandering in gekomen en is de wet op burgerschap aangescherpt. Deze `Wet verduidelijking van de burgerschapsopdracht aan scholen in het funderend onderwijs` benadrukt de basiswaarden van de democratische rechtsstaat. Ook beschouwt zij de school als oefenplaats voor democratisch burgerschap.

Het doel van de aangescherpte wet is om in het onderwijs aandacht te hebben voor hoe we leerlingen kunnen toerusten voor het leven in en voor het levend houden van een diverse, vloeibare democratische samenleving. Wat is dat? Een samenleving waar burgers zich betrokken en verantwoordelijk voelen, maar ook één waarin meerstemmigheid mag klinken. Een wereld waarin burgers kunnen omgaan met verschillen en diversiteit, én rekening houden met elkaar.

Dat het een urgent thema is laten verschillende onderzoeken ons zien. Op het niveau van ‘burgerschapskennis’ is Nederland bijna hekkensluiter in Europa. Ook als het gaat over benodigde vaardigheden en onze houding  (betrokkenheid bij en zorg voor de ander en de samenleving) laten cijfers een zorgwekkend beeld zien. In het wetsvoorstel zelf wordt ook geschreven over de erosie van de sociale samenhang en zijn er twijfels over het voortbestaan en de ‘bestendigheid van de liberale democratie’. Daarnaast geeft de immigratie van mensen uit andere culturen onder andere op het gebied van culturele, levensbeschouwelijke en gender diversiteit nieuwe opdrachten voor het onderwijs.

Burgerschap gaat alleen zeker niet alleen over kennis: het kent een sterk pedagogisch en persoonsvormend karakter. Die opdracht voor het onderwijs is het begeleiden van de ‘menswording’ van de leerlingen. Als het gaat over mens-zijn, dan raken we de essentie van burgerschap.

Zoals je begrijpt hangt juist deze essentie ook samen met je seksuele ontwikkeling. Dit is immers een wezenlijk deel van ons mens-zijn. Kun en mag je jezelf zijn? Hoe geef je je eigen grenzen aan, en (h)erken je die van een ander? Hoe draag je zorg voor jezelf én voor elkaar op dit gebied? En krijg je hierin vanuit school de ruimte, tijd en ondersteuning om te mogen groeien? Welke keuzes maak je daarin als school? Deze vragen zijn essentieel en vragen tijd. Dat laat de noodzaak van een doorlopende leerlijn zien. Een leerlijn waarin je jezelf leert kennen én je je vanuit een veilige basis leert te verhouden tot de wereld om je heen.

Op school moeten leerlingen kunnen groeien in hun identiteit (volwassen worden, mens-zijn) en tegelijkertijd kunnen oefenen in samenleven. De school is daarmee een belangrijke oefenplaats voor democratische waarden als gelijkwaardigheid, vrijheid en solidariteit. Dit betekent dat school ook een veilige haven moet zijn, waar kinderen in geborgenheid kennis mogen maken met zaken die nieuw of hen vreemd zijn.

Die dingen mogen zij ook juist leren op het gebied van relationele en seksuele vorming. Het zijn veranderingen, nieuwe gevoelens en nieuwe ontmoetingen. Dat vraagt om veiligheid, vanuit een gedragen visie, passend bij de identiteit en de context van de school én op het juiste moment.

De nieuwe wet vraagt van scholen om meer samenhangend, doelgericht en herkenbaar burgerschapsonderwijs aan te bieden. De doorlopende leerlijn die Veiligwijs biedt zorgt voor continuïteit, transparantie en vertrouwen; naar leerlingen, naar hun ouders en in het team. Dialoog, sensitiviteit en diversiteit zijn daarbij sleutelbegrippen, die vanuit een waardengerichte benadering op samenhangende wijze de school kunnen ondersteunen bij het vorm, kleur en inhoud geven aan seksuele en relationele vorming, op een manier die bij de school past.

Wil je meer informatie over burgerschap en Veiligwijs? Neem contact met ons op. Of lees nog even verder in dit blog.

Door: Myrthe Kelder